Opis Sanktuarium Macierzyństwa Maryi w Zbrosławicach
zacytowany z opracowania Księdza Proboszcza Alfonsa Rymera
Wśród licznych Sanktuariów Maryjnych rozsianych po całej Polsce, jest również dotychczas mało znane Sanktuarium Maryjne w Zbrosławicach. Nie ma żadnych publikacji tego miejsca Maryjnego kultu [...] Korzystając z zebranych źródeł, pragnę dać czytelnikowi krótki opis miejscowości, kościoła i historii kultu religijnego w Zbrosławicach. Jest moim zamiarem tą publikacją wypełnić lukę i przynajmniej w pewnym stopniu zaspokoić zapotrzebowanie pielgrzymów odwiedzających to skromne i prawie nieznane święte miejsce [...] Zbrosławice, dnia 20 stycznia 1992 roku. Ks. Alfons Rymer.
Osoby zainteresowane dokładnym zwiedzeniem Sanktuarium zachęcamy do zapoznania się z tym tekstem, pochodzącym sprzed trzydziestu lat, rzucającym wiele światła na historię Zbrosławic. Zachęcamy też do kontaktu telefonicznego z Księdzem Proboszczem w celu umówienia zwiedzania.
Zbrosławice
Na dawniejszym szlaku handlowym pomiędzy Tarnowskimi Górami a Wrocławiem, niedaleko, bo zaledwie 9 kilometrów od wspomnianych Tarnowskich Gór znajduje się miejscowość Zbrosławice. W wydanym przez Stefana Jarosza dziele „Krajobrazy Polski...” czytamy następujące słowa: Malownicza dolina Dramy o zarośniętych brzegach i licznych zatokach, krajobrazowo kontrastująca z otaczającym ją obszarem przemysłowym. Rezerwat o powierzchni 20 hektarów między wsiami Kamieniec i Zbrosławice. Na pewno położenie Zbrosławic jest bardzo urocze. Wzdłuż Dramy, po obu stronach potoku rozsiadły się domostwa. Przepięknie wygląda ta malownicza miejscowość od strony Wieszowej [oryg.], skąd jak na dłoni, widać całą panoramę doliny Zbrosławic. Jest to piękny zakątek ziemi tarnogórskiej. Nazwę Drama spotykamy w dokumencie papieża Hadriana IV z 1155 roku, którym określa granice biskupstwa wrocławskiego [...] Pagórkowata okolica i własny mikroklimat sprawiły, że w okresie międzywojennym Zbrosławice stały się miejscowością wypoczynkową i klimatyczną dla miast Bytomia, Zabrza i Gliwic [...] Nazwa Drama oznacza ścieżkę lub drogę. Wiadomo, że w dawniejszych czasach, zawsze wzdłuż rzeki, budowano domostwa i wioski, tak też jest na odcinku ze Zbrosławic do Pyskowic. Obecnie niedaleko Dramy biegnie asfaltowa szosa, po której pędzą samochody, autobusy i traktory. Zaprzęgi konne przeszły już do historii.
Nazwa Zbrosławic wiąże się z imieniem kasztelana Zbrosława, który aktem darowizny z roku 1236 otrzymał posiadłości zbrosławickie od księcia opolskiego Mieszka. Kronika kościoła w Żernikach pod Gliwicami również wspomina Zbrosława [...] Kasztelan był to zaufany rycerz panującego księcia, osadzony przez niego jako zarządca z uprawnieniami księcia w grodzie książęcym. Na przestrzeni wieków nazwa była często zniekształcana, o czym mówi kronika zbrosławicka.
Historia Zbrosławic wiąże się z przybyciem kasztelana Zbrosława w 1236 roku. Ksiądz doktor Jan Chrząszcz w monografii „Historia miast Pyskowic i Toszka” stwierdza, że dobrze sobie poczynał i w krótkim czasie wielkich rzeczy dokonał, a już w roku 1305 Zbrosławice razem z Pyskowicami stały się centrum całej okolicy. Zbrosławice są również parafią prawnie erygowaną włączoną do dekanatu ujazdowskiego, a następnie do dekanatu toszeckiego, o czym mówi „Schematyzm kardynała Jana, biskupa Sabiny, delegata papieża Grzegorza XI” z 1376 roku. W latach 1428 – 1430 następuje upadek Zbrosławic na skutek wojen husyckich. Zapanowały głód, nędza i zniszczenie. W tych czasach właścicielem Zbrosławic jest Henryk ze Zbrosławic. Do niego należały też Wilkowice i Kempczowice. Był on mężem Katarzyny. Po śmierci Henryka kupuje Zbrosławice Jan Kralicki. Po jego śmierci Zbrosławicami włada wdowa Marysia, która cały majątek przekaże synowi Jerzemu. Ten z kolei zapisze go swej żonie Agnieszce z prawem zamieszkania w Zbrosławicach. W 1568 roku włości zbrosławickie obejmie syn Jerzego, Jan Kralicki, który umarł w 1578 roku. Kronika parafialna wspomina go jako zachłannego pana, który proboszczowi zabrał łąkę. Po Kralickich pojawia się w 1583 roku rodzina Laryszów, która pozostaje do 1708 roku. Znany jest Jerzy Larysz, którego epitafium znajduje się w prezbiterium kościoła. W latach 1610 – 1629 kościół parafialny został wzięty przez protestantów, jednym z nich jest też Jerzy Larysz – on to powiększa kościół o nową nawę. Umiera w 1616 roku. Jego majątek przejmuje syn Krzysztof. Po 1629 roku Laryszowie powrócili do katolicyzmu. Z roku 1665 pochodzi fundacja mszalna Krzysztofa Larysza zapisana w parafialnej księdze inwentarzowej. Laryszowie osiedlają się w Wilkowicach, a posiadłości zbrosławickie obejmują: Ferdynand Grotowski (1708), Wilhelm von Koszembor (1720), Ludwik Stilarski (1728), Jan de Hoff (1730), Karol Ziemiecki (1730), Józef Bogusław Bujakowski (1734), hrabia Ignacy von Fernemont z żoną Anną, dobrodzieje kościoła (1762). Po bezdzietnym małżeństwie majątek odziedziczył w 1789 roku Ernest von Stockmans. Wybudował on dla rodziny pałac w Zbrosławicach, który do dzisiejszego dnia istnieje, ale w opłakanym stanie. W 1809 roku wybudowali dla siebie na placu kościoła kaplicę grobową, obecnie kaplicę Najświętszego Serca Pana Jezusa. Opuścili Zbrosławice po niemal stu latach, w 1886 roku. Po nich majątek kupił Artur von Baildon. Nie mając żadnego pojęcia o rolnictwie, posługiwał się rządcami, którzy doprowadzili majątek do ruiny. On sam także wiódł życie hulaszcze. Około 1930 roku majątek został sprzedany niejakiemu Skrzypkowi z Bytomia. Ten gospodaruje do 1945 roku, a następnie wyjeżdża w głąb Niemiec. Majątek, jako mienie poniemieckie obejmuje gmina i zakłada w nim spółdzielnię produkcyjną [...].
Parafia
Parafia, pierwotnie pod wezwaniem Wszystkich świętych, jest już zorganizowana w 1305 roku, co potwierdza płacone świętopietrze. Sprawozdania z wizytacji kanonicznych od roku 1687 dobrze ilustrują stan życia parafialnego, wyposażenie kościoła, beneficja proboszczów i wiele innych rzeczy ciekawych. Są też przedstawione sylwetki proboszczów, których od 1629 roku do chwili obecnej (czasy ks. prob. A. Rymera) było 16. Ciężkie czasy przeżyła parafia w okresie kulturkampfu. Ksiądz Proboszcz Reinhold Paul obsługujący kilka okolicznych parafii w ogłoszeniach duszpasterskich 7 marca 1875 roku pisał: Dzisiaj za tydzień tu nie będzie nabożeństwa dlatego, że jutro pójdę do więzienia na dwanaście dni. Rady sobie wiedzieć będziecie, boście już dłuższy czas beze mnie byli. Na przyszłą niedzielę idźcie rano do innych kościołów albo zgromadźcie się tu i odprawcie różaniec, a po południu odprawcie dróżki. Na niedzielę palmową już zaś tu będzie nabożeństwo, to jest dzisiaj za dwa tygodnie. Walka Bismarcka z Kościołem trwała do 1893 roku. Wtedy to cofnięto ustawy i rozporządzenia skierowane przeciw Kościołowi i obsadzono 600 wakujących probostw i biskupstw. I dla tutejszej parafii nastały czasy dobrego duszpasterstwa. Dzielny ksiądz Reinhold Paul i jego następcy, księża Antoni Duczek i Florian Sobota zabrali się do odnowy materialnego i duchowego oblicza parafii. Proboszcz Sobota przeprowadził remonty budynków i wybudował w 1904 roku nowe probostwo. Nosił się też z zamiarem budowy nowego kościoła. Pozostały nie zrealizowane projekty z lat 1909 – 1912, odrzucane przez patronów kościoła Baildona, Fürstenberga i Donnersmarcka. Czasy hitleryzmu też zahamowały rozwijającą się działalność Kościoła. Pikowano kościół, denuncjowano chodzących do kościoła, a od proboszcza żądano respektowania zarządzeń mających na celu odciąganie od parafii wiernych, a szczególnie młodzieży. Z nabożeństw usunięto język polski. Wielu parafian zdołano zbałamucić, zasiać donosicielstwo i podejrzliwość. W czasie wojny chodzono codziennie na Msze święte i razem z Księdzem Wikarym Franciszkiem Sikorą modlono się o rychłe zakończenie wojny. W 1945 roku organizuje się Administrację Apostolską Śląska Opolskiego. Wielką rolę odgrywa Ksiądz Doktor Bolesław Kominek, późniejszy kardynał i metropolita wrocławski. Okazał zrozumienie dla duchowieństwa miejscowego i napływowego z terenów wschodnich, co owocowało integracją. Praca duszpasterska nabrała rozmachu, zakładano stowarzyszenia, organizacje młodzieżowe i naukę religii. Władze komunistyczne więziły tutejszych księży, wywieziono stąd siostry zakonne, zamknięto i rozkradziono całe przedszkole parafialne, zlikwidowano stowarzyszenia, zabroniono organizowania procesji i pielgrzymek [...] Jednak lud pozostał wierny Kościołowi i korzystał, jak mógł, z nabożeństw i uroczystości, kapłani, nie patrząc na zakazy, wypełniali swe duszpasterskie obowiązki. Ta obustronna praca wydała owoce – tam, gdzie eksponowano młot i sierp, dzisiaj króluje krzyż Chrystusa.
Kościół
Pierwszy kościółek lub też kaplica mogły powstać przed 1305 rokiem. Nieistniejąca już dzisiaj kronika wspominała o drewnianym, stylowym kościółku wybudowanym w 1315 roku. Na jego miejscu wybudowano z kamienia wapiennego kościół wzmiankowany w 1447 roku. Zachował się on po części do dnia dzisiejszego i stanowi obecnie prezbiterium z węższą częścią kościoła. W latach 1610 – 1629 dobudowano szerszą nawę. „Sprawozdanie wizytacyjne z roku 1679” opisuje: Kościół parafialny we wsi Brosławicach ku czci Wszystkich świętych ma 41 łokci długości i 18 szerokości z 6 oknami i 2 drzwiami. Jest wybudowany z kamienia i konsekrowany. „Sprawozdanie wizytacyjne z roku 1687” dodaje, że ma sklepienie kolebkowe z lunetami. Jest też ambonka po stronie lekcji i trzy nowe stiukowe ołtarze. W latach 1754 – 1760 kościół zostaje przebudowany z gotyckiego, na styl barokowy, dach został pokryty gontem. W 1758 roku dobudowano ambonę. Przed 1775 rokiem postawiono barokową wieżyczkę na sygnaturkę z ośmioboczną latarnią i baniastym hełmem. W 1909 roku wybucha pożar, spala dach i część wnętrza z organami włącznie. Kościół jest odbudowany w 1912 roku. W tym czasie dobudowano przedsionek, nową zakrystię południową i boczny chór nad starą zakrystią. Na zewnątrz prezbiterium i nawa zostały oszkarpowane. Okna i wejścia zostały zamknięte koszowym łukiem. Dwuspadowe dachy zostały przykryte dachówką.
Do wnętrza kościoła prowadzą drzwi dębowe od strony zachodniej. Przechodzimy przez przedsionek, w którym są dwa konfesjonały. Kościół jednonawowy ze sklepieniem żaglastym na gurtach. W prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami. Ołtarze boczne stiukowane z 1687 roku. Chrzcielnica z 1827 roku. Ambona późnobarokowa z 1758 roku z rzeźbioną grupą Wniebowzięcia NMP, w zwieńczeniu baldachim. Apsyda wydzielona pilastrami i gurtem. Tęcza zamknięta półkoliście, wsparta na parach pilastrów. Na sklepieniu w prezbiterium obraz koronacji Maryi, namalowany w 1960 roku przez artystę Kazimierza Paprockiego z Gliwic. Ołtarz główny z czarnego stiuku z 1687 roku. W nim obraz Matki Boskiej Wniebowziętej namalowany w 1926 roku przez Otto Kowalewskiego z Katowic. Ma on być kopią dawniejszego obrazu. Ołtarz główny zwieńczony tronem łaskami słynącej figurki Matki Bożej Zbrosławickiej. Wzdłuż ścian bocznych umieszczone zostały stacje drogi krzyżowej z 1738 roku pochodzące ze szkoły śląskiego mistrza baroku, Michała Leopolda Willmana.
Dzwonnica murowana, czworoboczna obok kościoła z 1564 roku, restaurowana w 1893 roku, nadbudowana w 1909 roku. Przykryta dachem czterospadowym, w przyziemiu znajduje się półkolista arkada.
Mur otaczający kościół z kamienia wapiennego, dawniej przykryty gontami pochodzi z I połowy XVII wieku. Mur wokół powiększonego cmentarza pochodzi z 1852 roku.
Kaplica grobowa Stockmansów wybudowana w 1809 roku, neogotycka, murowana z cegły, ze sklepieniem krzyżowym. Wewnątrz ołtarz ze stiuku. Kaplica grobowa Księdza Proboszcza Żurka wybudowana w 1847 roku. Kaplica Rodziny Sobotów wybudowana w 1920 roku – obecnie kaplica cmentarna.
Figurka Matki Bożej
Dokument z 1707 roku nazywa ją Figurką Słynącą Łaskami, zaś inny dokument z 1727 roku Figurką Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus pod sercem. W latach 1850 – 1954 nazywana była Figurką Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny. Po intronizacji z roku 1954 nazywane jest Matką Boską Zbrosławicką.
Figurka jest wykonana z jednego kawałka drzewa lipowego, wysokości 43 cm. Dzieciątko Jezus jest oddzielne, wysokości 9 cm. W środku figurki, nad łonem znajduje się otwór w kształcie serca wielkości 4 cm. Ręce są ruchome w barkach i łokciach. Prawa noga zgięta spoczywa na główce anioła, zaś lewa jest wyprostowana. Na głowie przykrytej peruczką umieszczono pozłacaną, ozdobioną 64 szlachetnymi kamieniami miedzianą koronę. Oryginalna korona została skradziona w 1951 roku (wraz z licznymi wotami). Obecnie jest umieszczona korona zastępcza. Figurka jest ubierana w suknie i płaszcze różnych kolorów. Figurka ma ślady uszkodzeń od kornika.
Rzeźbiarz, jak i dokładny czas powstania figurki nie są znane. Wiadomo, że pochodzi z Austrii i mogła być wyrzeźbiona przez ludowego artystę z Krems na przełomie XIII i XIV wieku. Była czczona jako cudowna w klasztorze Sióstr Dominikanek w Imbach. Z końcem wieku XVI, rzeczone Siostry, w obawie przed najazdem szwedzkim ukryły ją wraz z innymi przedmiotami liturgicznymi w tajnym schowku, w kościele w Imbach. W obawie przed wojskami króla Gustawa młodsze Siostry rozesłano po domach rodzinnych, a starsze Siostry w ciągu kolejnych lat wymarły, nie zostawiając wiadomości o miejscu ukrycia skarbu. Dopiero w 1707 roku księżna Petronela Hessen von Darmstadt z domu Stockmans, po trzykrotnym objawieniu się Matki Bożej, znalazła figurkę pod podłogą starej zakrystii kościoła w Imbach. Tamtejsze archiwum parafialne zachowało oryginalny dokument opisujący to wydarzenie. Po uzgodnieniu z konwentem Sióstr Dominikanek figurka stała się własnością rodziny księżny Petroneli. Przed śmiercią w 1751 roku przekazuje ona figurkę swej córce Fryderyce, a ta przed śmiercią, w 1788 roku oddaje figurkę swemu krewnemu, Gustawowi von Stockmans z Sierot. Jego syn, Ernest – dziedzic Zbrosławic, dysponuje tą figurką około 1800 roku. Jego żona Elżbieta Neuhaus zarządza, aby po jej śmierci (w 1823 roku) figurka była umieszczona w jej grobowcu. Jednak cudowne okoliczności (płacz Madonny słyszany przez ludzi odwiedzających cmentarz) przesądzają o wyjęciu figurki i umieszczeniu jej w kościele. Inwentarze kościelne z lat 1827 – 1850 wymieniają tą figurkę, jako własność parafii. W kościele była umieszczona pod szklanym kloszem na bocznym ołtarzu. Pobożny lud uważał figurkę za cudowną, zaś Ksiądz Franciszek Żurek ustanowił fundację na odprawianie sobotnich nabożeństw maryjnych.
Do ruchu pielgrzymkowego przyczynił się Ksiądz Franciszek Nowak, który w „Katoliku” w 1926 roku opisał Zbrosławice i Cudowną Figurkę. W 1944 roku figurka umieszczona zostaje w ołtarzu głównym, a od uroczystości intronizacyjnych 8 sierpnia 1954 roku ma swoje stałe miejsce na tronie na zwieńczeniu ołtarza głównego, skąd rozsiewa swoje łaski.
Kult
Od lat trzydziestych XIX wieku figurka Maryi czczona i szanowana zawsze przez rodzinę Stockmans staje się znana dla szerszego grona mieszkańców Zbrosławic. Jej kult znacznie wzrasta. Z tego czasu zachowały się ślady pieśni pątniczej zawierającej takie słowa: Z wierzy zbrosławickiej rozlega się dzwon / Pójdźcie pątnicy, wszystkich wzywa on / Wijcie panny z róż wieńce / Zbrosławickiej Panience / Marsz marsz do Zbrosławic, wszyscy wraz / Zbrosławicka Maryja oczekuje nas. Po roku 1926 ożywił się ruch pielgrzymkowy, a w latach trzydziestych przybywały specjalne pociągi wycieczkowe z Bytomia. Były pielgrzymki z Zabrza, Gliwic, Radzionkowa i Tarnowskich Gór. Wszystko ucichło w latach hitleryzmu i wojny. Jednak parafianie modlili się codziennie do Maryi o uratowanie mężczyzn wezwanych na front. Słowa Księdza Dziekana Pawła Kalusa, proboszcza w Kamieńcu potwierdzają, że w tamtym czasie, świadom łaskawego poratowania od Maryi, Kamieniec ślubował doroczną pielgrzymkę do Zbrosławic. Na uroczystość intronizacyjną w roku 1954 przybyło kilkanaście pielgrzymek z różnych parafii. Władze komunistyczne nie wydawały pozwoleń na pielgrzymki do Zbrosławic. W Parafii Wniebowzięcia NMP obecne są grupy maryjne, codziennie odmawia się różaniec, systematycznie odmawia się modlitwę Anioł Pański, Godzinki Maryjne, cotygodniowym nabożeństwem jest Nowenna do Matki Bożej Zbrosławickiej. Co miesiąc odprawiana jest Sanktuaryjna Msza święta w intencji Rodzin. W roku odprawiane są dwa odpusty: w święto NMP Matki Kościoła i w uroczystość Wniebowzięcia NMP. Znane są pieśni i modlitwy przypisane specjalnie do naszego Sanktuarium.
Dokumenty
Dokumenty dotyczące bezpośrednio historii i kultu Matki Bożej Zbrosławickiej:
1. Dokument z roku 1707 dotyczący odnalezienia figurki w klasztorze w Imbach przez Petronelę Hessen von Darmstadt.
2. Dokument z roku 1730 dotyczący poświęcenia figurki przez Proboszcza Jana Triangi w Leopoldstadt koło Wiednia wraz z przypisanym do modlitwy przy tej figurce przywilejem odpustowym.
3. Dokument z roku 1827 spisany przez Proboszcza Józefa Barthusel ze Zbrosławic potwierdzający posiadanie przez parafię figurki wraz z potwierdzeniem jej uczczenia i kultu w parafii.
4. Dokument z roku 1850 dotyczący inwentarzowego stanu figurki oraz przedmiotów przypisanych do tej figurki sporządzony przez Proboszcza Franciszka Żurek.